2021 yılından bu yana, Vertex firmasının tip-1 diyabetle ilgili çalışmalarından bahsediyorum. https://www.diyabetimben.com/?s=vertex linkinden de paylaştığım gelişmeleri geçmişten geleceğe olarak okuyabilirsiniz.
Vertex firması ADA’da bu çözümle gelişmeleri sundu. Ama daha fazla detaya girmeden önce Vertex’i biraz daha iyi hatırlamanız için bazı kilit bilgileri de aktarmam gerekiyor.
64 yaşındaki tip-1 diyabetli Brian Shelton’ı hatırlıyorsunuzdur. Shelton insülin kullanmadan yaşayabilmeye başlamıştı.
2019 sonbaharında, Vertex, Douglas Melton tarafından kurulan Semma firmasını satın almıştı. Doug Melton’ı da başka haberlerden hatırlıyorsunuzdur diye düşünüyorum. Kendisi aynı zamanda Harvard Kök Hücre Enstitüsü’nde Profesör. Semma firmasının da ana odağı tip-1 diyabetin tedavisi/çözümü. Oğlunun tip-1 diyabetli olması da bunun en temel sebebi.
Vertex’in dört yıl önce Semma firmasını satın almasından sonra tip-1 diyabetin hücre tedavilerine yönelik çalışmaları da gittikçe daha cesurlaştı ve çözümler de, sonuçlar da hızla gün yüzüne çıkmaya başladı.
Vertex firması ADA’da sadece 6 tip-1 diyabetlinin sonuçlarını sundu. VX-880 çalışmasıyla elde edilen sonuçlar ise tip-1 diyabetin tedavi edilme umutlarını gittikçe arttırdı.
Neden umutları gittikçe arttırdı diyerek net yazamıyorum? Çünkü bu altı kişiden sadece ikisi bir yıl veya biraz daha fazla süredir takip ediliyor. Diğerlerinin de bu kadar süredir takip edilmesi ve daha birçok tip-1 diyabetlide bu çalışmanın denenmesi gerekiyor. Ki çalışmanın doğruluğu, kalıcılığı netleşsin.
İnsülinden bağımsız
VX-880, insülin üretimini ve kan şekeri seviyesini daha regüle ve hatta eski haline getirmeyi amaçlayan bir kök hücre tedavi yöntemidir. Tıpkı tip-1 diyabetli olmayan bireylerin beta hücreleri gibi kan şekeri seviyesini anlayıp ona göre insülin salgısına karar veren bir çözüm.
Tip-1 diyabetli kişilerin hasarlı olduğu varsayılan beta hücreleri, nakledilen sağlıklı beta hücreleriyle değiştirilerek çalışıyor. Nakledilen bu sağlıklı beta hücreleri “allojenik” yani kişiye ait olmayıp dışarıdan nakledilen hücreler olduğundan bu hücreleri bağışıklık sistemi saldırısından korumak gerekiyor.
En heyecan verici bulgu; bir yıl veya daha uzun süre takip edilen iki tip-1 diyabetlinin insülinden bağımsız hale gelmesiydi. Ayrıca bu çalışmayla; 90. gün ile 12. ay arasında ciddi hipoglisemilerin ortadan kalkması ve HbA1c seviyelerinin %7’nin altına düşmesi hedefine de ulaşmışlardır.
VX-880 ile HbA1c değerindeki düşüşler
Bu kişilerden biri faz 1/2 çalışmasının A grubunda yer alıp hedef dozun yarısı kadar VX-880 alırken, diğeri B grubunda yer alıp hedef dozun tamamını almıştır.
Ancak A grubundaki bir başka kişi dokuzuncu ayda ikinci yarım dozu aldıktan sonra tedaviyi bırakmış ve birincil sonlanım noktası için değerlendirilememiştir. Vertex bu kişinin çalışma grubundan neden ayrıldığını net açıklamamış olsa da ayrılma sebebinin yan etki sebepli olmadığını vurgulamışlardı. Bu kişinin HbA1c sonuçlarında düzelme gösterdiği ancak son değerlendirmede hala insülin aldığı da belirtilmiştir.
VX-880 ile insülin dozlarının azalmaları
Kayda değer yan etkilere gelince; VX-880 çalışmasıyla ilgili olduğu düşünülen iki transaminaz yükselmesi vakası vardı. Ancak her ikisinin de geçici olduğu ve çözüldü belirtilmiştir.
Transaminaz ile ilgili https://www.turkcerrahi.com/tip-sozlugu/transaminazlar/. Linkinden biraz daha fazla bilgi alabilirsiniz. Ancak anladığım kadarıyla karaciğer enzimlerinin yükselmesi durumu yaşanmış.
Vertex, tedaviyle ilişkili ciddi bir yan etki olmadığını da belirtmiş.
Vertex şimdi denemenin tip-1 diyabetlilerin tam hedef dozda ve eşzamanlı olarak dozlanmasını içeren denemenin C bölümüne geçiyor.
VX-880 için birkaç önemli bilinmeyene de işaret edildi:
Büyük ölçekli bir kök hücre üretiminin fizibilitesi
Tedavinin ne kadar süre etki göstereceği ve
FDA başvurusuna gidecek süreç.
İlk maddeyle ilgili Vertex, Lonza firmasıyla özel bir hücre terapisi üretim tesisi konusunda işbirliği yaptığını duyurdu.
Ayrıca tedavinin uygulanacağı kişilerin, uzun süreli, immünosupresyonu (Bağışıklık sistemi saldırısı önleyecek eşzamanlı tedavinin) ve bunun getirdiği riskleri kabul edip etmeyeceği sorusu da var.
Vertex’in ikinci bir adacık projesi daha var. Bu da VX-264. İmmünosupresyon ihtiyacını önlemek için tasarlanmış ve yine kapsüllü bir kök hücre terapisidir ve kısa süre önce faz 1/2’ye geçilmiştir.
Vertex ayrıca, Mart ayında, Crispr Therapeutics firmasıyla kapsülleme veya immünosupresyon gerektirmeyen, “hipoimmün” hücreler üretmek için, bir gen düzenleme yöntemi geliştirmek üzere anlaşmıştı.
Tip-1 diyabetin çözümü için işlevsel bir tedavi arayışında olan tek şirket ise Vertex değil. Sernova firması da adacık projesi olan hücre kesesi sistemi ile ADA’da elde ettiği verileri sundu. Araştırma grubunda, faz 1/2 denemesinde tedavi edilen ilk beş kişinin insülin bağımsızlığına ulaştığını söylediler.
Ve Biomea şirketi. Bu şirketin de BMF-219 adlı çalışması var. Bu çalışmanın tip-1 diyabetliler için işlevsel bir tedavi olduğunu iddia etmekten kaçınırken, ADA’da tip-2 diyabeti toparlayıcı bir etkisi olduğunu belirttiler.
Son olarak; tüm bu çalışmalar oldukça umut verici. Özellikle Vertex’in çalışması sıkı bir şekilde takip edilmeli. Bana göre en umut vaadeden çalışmalardan. Ancak bu çalışmaların bir tedavi yöntemi olarak sunulmasına elbette zaman var. Bu da daha çok kişide farklı dozlarda denendikçe ve insülinsiz tedavi kanıta dayalı ortaya çıktıkça mümkün olacak.
Yardımcı kaynak: https://www.evaluate.com/vantage/articles/events/conferences/ada-2023-vertex-raises-hopes-type-1-diabetes-cure
